Jakie mamy szanse w walce ze smogiem?

Prowadzone przez różne instytucje od kilkudziesięciu lat badania zanieczyszczeń powietrza w Krakowie wskazują, że mimo następujących w tym okresie zmian ich koncentracji i składu, problem wciąż jest bardzo poważny. Przyjmowane od ponad półwiecza programy poprawy jakości powietrza w Krakowie nie przynoszą oczekiwanej poprawy sytuacji. Do zwiększenia szansy powodzenia kolejnych programów niezbędna byłaby krytyczna ocena poprzednich programów i ich skuteczności (z uwzględnieniem nakładów i efektów, jakie przyniosły). Położenie Krakowa (topografia i warunki meteorologiczne) oraz zabudowa miasta ograniczają skuteczność podejmowanych działań. Istotny jest obecnie wzrost świadomości społecznej zagrożeń zdrowia powodowanych zanieczyszczeniem powietrza w Polsce.
Efektywne działania, mające na celu poprawę jakości powietrza, powinny jako punkt wyjścia przyjąć rzetelne i szczegółowe rozpoznanie istotnych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza. Trzeba wziąć pod uwagę, że znaczenie tych źródeł jest zróżnicowane regionalnie. Wyniki badań cząstek stałych pobranych z powietrza w Krakowie w różnych porach roku oraz materiału emitowanego z różnych źródeł wskazują na zróżnicowane pochodzenie zanieczyszczeń powietrza – ze źródeł naturalnych (wywiewanie materiału glebowego, materiału z dezintegracji roślin i in.) i antropogenicznych (przemysłowe, emisje z silników samochodowych, emisje związane ze spalaniem paliw w domowych instalacjach grzewczych). W powietrzu występują także cząstki aerozoli wtórnych, których rola jest silnie związana z warunkami meteorologicznymi. Znaczenie poszczególnych źródeł jest zróżnicowane sezonowo.
Poprawa jakości powietrza wymaga kompleksowych działań, mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze wszystkich istotnych źródeł. Podejmowane wybiórcze działania nie mogą przynieść poprawy sytuacji. Skuteczne działania wymagają wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych, determinacji w ich wdrażaniu, weryfikacji istniejących instrumentów zarządzania środowiskiem, podejmowania przedsięwzięć organizacyjnych oraz edukacji z zakresu nauk o środowisku. Przykładem takich działań mogłoby być wycofanie ze sprzedaży węgla niskiej jakości, szczególnie dla odbiorców indywidualnych, pieców niespełniających określonych wymagań. Istotne jest sukcesywne wycofywanie z użytkowania pieców pozaklasowych oraz samochodów o wysokiej emisji cząstek stałych, szczególnie tych, które dopuszczone są do ruchu z naruszeniem przepisów. Ważnym działaniem jest ograniczenie emisji z jednostek przemysłowych i usługowych, szczególnie tych, których emisja nie podlega obecnie kontroli i inwentaryzacji. W obszarach miejskich istotnym jest też ograniczenie emisji z placów budowy lub rozbiórki obiektów, wywiewania z ulic itp.
Aby zwiększyć szanse w walce ze smogiem, konieczne jest także wprowadzanie m.in. energooszczędnych technologii, technologii zwiększających produkcję energii ze źródeł odnawialnych, wykorzystanie ciepła odpadowego.

prof. dr hab. Marek Michalik, Uniwersytet Jagielloński

Absolwent Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Pracę doktorską i habilitacyjną bronił na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego zainteresowania naukowe związane są z: mineralogią, petrologią i geochemią - diagenezą skał, przemianami niskotemperaturowych skał, wykorzystaniem surowców odpadowych, wpływem odpadów na środowisko, zanieczyszczeniem atmosfery.

r.pr. Katarzyna Mędraś, LL.M., Ad Rem
Radca prawny, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Deutsche und Europäische Rechtsschule der Rheinischen Fridrich-Whilhelms-Universität, University of Cambridge Institute of Continuing Education Faculty of Law Centre for European and British Legal Studies. Studiowała na Uniwersytecie Concordia w Tallinie oraz na Uniwersytecie Konstanz, gdzie uzyskała stopień LL.M. z zakresu prawa niemieckiego i europejskiego. Ukończyła aplikację radcowską w OIRP w Warszawie. Obecnie jest wpisana na listę radców prawnych, prowadzoną przez OIRP we Wrocławiu, gdzie prowadzi Kancelarię Ad Rem.
W swojej praktyce zawodowej koncentruje się na szeroko pojętym prawie ochrony środowiska, prawie energetycznym, transportowym oraz nieruchomościach. Jest autorem licznych publikacji oraz prowadzi szkolenia w powyższym zakresie.

dr inż. Krystyna Kubica, Polska Izba Ekologii

Mateusz Karciarz, Dr Krystian Ziemski & Partners Kancelaria Prawna sp. k.
Prawnik w Dziale Prawa Administracyjnego Kancelarii Prawnej Dr Krystian Ziemski & Partners w Poznaniu. Doktorant w Katedrze Prawa Administracyjnego i Nauki o Administracji na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Redaktor Portalu PrawoDlaSamorządu.PL. Prelegent na seminariach i konferencjach poświęconych zagadnieniom prawa administracyjnego, a zwłaszcza prawa samorządowego. Autor wielu publikacji dotyczących prawa samorządowego w czasopismach naukowych oraz branżowych (m.in. Pismo Samorządu Terytorialnego WSPÓLNOTA, Przegląd Komunalny). Specjalizuje się w prawie administracyjnym, ze szczególnym uwzględnieniem prawa samorządowego, procedury administracyjnej i sądowoadministracyjnej. Wspiera jednostki samorządu terytorialnego i podmioty komunalne w rozwiązywaniu problemów prawnych przy realizowaniu przez nie zadań publicznych. W codziennej praktyce zajmuje się projektami dotyczącymi m.in. aspektów funkcjonowania podmiotów komunalnych, prawa ochrony środowiska, nowego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, tworzenia i funkcjonowania związków międzygminnych, tworzenia projektów aktów prawa miejscowego czy dostępu do informacji publicznej.

 Przestrzenny rozkład zanieczyszczeń pyłem zawieszonym PM10 na przykładzie woj. małopolskiego i śląskiego
    
Problem jakości powietrza nagłośniony na nowo w ostatnich kilku latach, w Polsce występuje głównie w rejonach południowych, rzadziej w dużych aglomeracjach Polski Centralnej. Do niedawna istniało przekonanie, że najbardziej zanieczyszczone pyłem zawieszonym są duże miasta i aglomeracje, takie jak Kraków czy Katowice. Przeprowadzenie pomiarów mobilnych oraz stacjonarnych kampanii pomiarowych pozwoliło wskazać, iż problem jakości powietrza jest dużo istotniejszy właśnie w mniejszych miejscowościach. Jednym z głównych czynników, obok wielkości emisji oraz warunków meteorologicznych, decydującym o jakości powietrza w danej lokalizacji jest jej położenie. W południowej Polsce bardzo wiele miejscowości położonych jest w dolinach i kotlinach górskich, gdzie podczas występowania niekorzystnych warunków meteorologicznych bardzo szybko dochodzi do nagromadzenia się w powietrzu szkodliwych substancji emitowanych głównie z palenisk domowych.
Należy zwrócić uwagę na różnice w dynamice zmian stężeń pyłów zawieszonych w Krakowie, który ostatnio stał się polską stolicą smogu, a miastami śląskimi takimi jak Zabrze czy Rybnik (ew. Żywiec). W okresach występowania warunków meteorologicznych sprzyjających wzrostowi stężeń zanieczyszczeń w przypowierzchniowej warstwie powietrza wyraźnie widać różnice w utrzymywaniu się wysokich stężeń. Pomimo iż średnie wartości obserwowane w różnych lokalizacjach utrzymują się na podobnym poziomie, to ekstrema oraz czas trwania przekroczeń znacznie się różnią.
Interesująca z naukowego punktu widzenia jest różnica pomiędzy ostatnimi dwoma sezonami grzewczymi, gdzie wyraźnie widać wpływ panującej danej zimy sytuacji synoptycznej na poziom zanieczyszczeń. Sezon 2016/2017 przejawia się występowanie długotrwałych warunków wyżowych, które w sposób jednoznaczny sprzyjają akumulacji zanieczyszczeń w atmosferze.

Dr inż. Jakub Bartyzel, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
Doktor nauk fizycznych, asystent w Zespole Fizyki Środowiska, Katedry Zastosowań Fizyki Jądrowej Wydziału Fizyki i Informatyki Stosowanej, Akademii Górniczo-Hutniczej. Pracę doktorską bronił z tematyki związanej z wykorzystaniem antropogenicznych składników gazowych atmosfery do datowania wód podziemnych.
Jego zainteresowania naukowe związane są z szeroko pojętym problemem jakości powietrza, z naciskiem na tematykę pomiarów pyłów zawieszonych oraz opracowywania nowych metod prowadzenia badań. Jest również zaangażowany w badania związane z gazami powodującymi efekt cieplarniany i dynamiką zmian ich stężeń w atmosferze.
Od kilku lat współpracuje ze Stowarzyszeniem Krakowski Alarm Smogowy.