Jakość powietrza w Polsce na tle innych krajów europejskich

Różnorodna działalność człowieka przyczynia się permanentnie do zanieczyszczania środowiska. Jednym z ważnych tego przejawów jest wprowadzanie do powietrza różnego rodzaju substancji w stanie stałym, ciekłym i gazowym, obcych naturalnemu składowi atmosfery i negatywnie wpływających na komponenty środowiska. Szczególnie ważny jest tu aspekt szkodliwego działania zanieczyszczeń zagrażających zdrowiu i życiu człowieka. Powietrze, którym oddychamy zawiera obecnie szereg szkodliwych dla zdrowia substancji chemicznych, w tym takich jak: tlenki azotu (NOx), ozon w przyziemnej warstwie atmosfery (tzw. ozon troposferyczny (O3), węglowodory (w tym w szczególności wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), czy pył zawieszony PM10 i PM2,5 (pył respirabilny o średnicy cząstki odpowiednio mniejszej niż 10 m i mniejszej niż 2,5 m). Każdy z tych czynników powoduje objawy upośledzenia wentylacji w badaniach czynnościowych oddychania, zwiększa częstotliwość występowania nadreaktywności oskrzeli i zakażeń dolnych dróg oddechowych, nasila objawy istniejących schorzeń alergicznych (zwłaszcza astmy) oraz wywołuje zmiany strukturalne w miąższu płuc.
Do najważniejszych źródeł emitujących dziś zanieczyszczenia powietrza w Polsce należą: sektor komunalno-bytowy (w tym budownictwo mieszkaniowe, lokalne kotłownie, niewielkie punkty usługowe, w tym warsztaty, itp.), sektor transportu (przede wszystkim drogowego) oraz sektor produkcji i dystrybucji energii. Każdy z nich nieco inaczej wpływa na jakość otaczającego powietrza. Procesy spalania w instalacjach domowych, czy lokalnych kotłowniach i ciepłowniach, w największym stopniu przyczyniają się do emisji zanieczyszczeń pyłowych (prawie 56% całkowitej emisji pyłów PM2,5 i ponad 52% pyłów PM10), tlenku węgla (65%) i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (86%), z których wiele to substancje o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Sektor ten w dużej części odpowiada również za zauważalną część emisji niektórych metali ciężkich (np. kadmu). Transport przede wszystkim odpowiada za emisję tlenków azotu (30% całkowitej emisji), będąc również zauważalnym źródłem emisji tlenku węgla (21%) i pyłów (13% w przypadku PM2,5 i 9% w przypadku PM10). Energetyka z kolei jest dominującym źródłem emisji tlenków siarki (53%), emitując również podobne ilości tlenków azotu i pyłów, jak to ma miejsce w przypadku sektora transportu. Produkcja energii z węgla przyczynia się również do istotnego udziału tego sektora w emisji rtęci (56%).
Skutkiem tych emisji są zanieczyszczenia obecne m.in. w powietrzu, którym każdy z nas oddycha. Należy podkreślić, że ostatnie lata przyczyniły się co prawda do znaczącego ograniczenia emisji ze wszystkich w zasadzie sektorów gospodarki (zwłaszcza w przypadku tlenków siarki i tlenku węgla), niemniej jednak nadal nie rozwiązało to problemu wysokich stężeń w powietrzu niektórych rodzajów zanieczyszczeń. Obecnie głównym problemem jakości powietrza w Europie, wymagającym pilnego rozwiązania, w szczególności w kontekście zdrowotnym, jest wysokie narażenie na zanieczyszczenia pyłowe (w szczególności w Europie Środkowo-Wschodniej) i ozon (stanowiący poważny problem Europy Południowej), choć w niektórych rejonach rejestruje się również wysokie stężenia tlenków azotu (Europa Środkowa) czy, jak w przypadku Polski, także benzo[a]pirenu.

Dr hab. inż. Artur Badyda, Politechnika Warszawska
Doktor habilitowany nauk technicznych, adiunkt (i obecnie kierownik) w Zakładzie Informatyki i Badań Jakości Środowiska Politechniki Warszawskiej, kierownik Laboratorium Badań Fizycznych Środowiska.
Jego zainteresowania naukowe związane są ściśle z tematyką środowiskowych uwarunkowań zdrowia, w tym zwłaszcza z oddziaływaniem zanieczyszczeń powietrza na środowisko i zdrowie człowieka. Zainteresowania zawodowe skupione są wokół zagadnień związanych z zarządzaniem ochroną środowiska, monitorowaniem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, szeroko pojętą ochroną środowiska, oddziaływaniem na środowisko dużych inwestycji infrastrukturalnych i przemysłowych, efektywnością energetyczną i rozwojem nowych w Polsce sektorów energetyki. Od 2005 r. zajmuje się również problematyką konsultacji społecznych w obszarze inwestycji infrastrukturalnych.
Jest byłym doradcą Ministra Środowiska.
Obecnie działa m.in. jako członek rady naukowej czasopisma “Medycyna Środowiskowa – Environmental Medicine” (od 2015) i czasopisma “Complementary and Alternative Medicine in Science” (od 2013); redaktor statystyczny w czasopiśmie naukowym “Medycyna sportowa” (od 2011) i redaktor naczelny czasopisma naukowego “Challenges of modern technology” (od 2010). Jest członkiem Krajowej Komisji Ocen Oddziaływania na Środowisko (od 2010), prezesem Fundacji na rzecz Młodych Naukowców (od 2010) i przewodniczącym Głównej Komisji Młodzieży w Naczelnej Organizacji Technicznej (od 2008). Działa w towarzystwach naukowych i branżowych, będąc obecnie członkiem Polskiego Towarzystwa Medycyny Środowiskowej (od 2014), ekspertem ds. środowiskowych uwarunkowań zdrowia w Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Choroby Alergiczne i POChP (od 2013), członkiem stowarzyszenia Polski Ruch Czystszej Produkcji (od 2012), członkiem Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc (od 2012) i członkiem European Respiratory Society (od 2011). Członek licznych grup doradczych w organach administracji publicznej i przedsiębiorstwach komercyjnych.