Jakie mamy szanse w walce ze smogiem?

Prowadzone przez różne instytucje od kilkudziesięciu lat badania zanieczyszczeń powietrza w Krakowie wskazują, że mimo następujących w tym okresie zmian ich koncentracji i składu, problem wciąż jest bardzo poważny. Przyjmowane od ponad półwiecza programy poprawy jakości powietrza w Krakowie nie przynoszą oczekiwanej poprawy sytuacji. Do zwiększenia szansy powodzenia kolejnych programów niezbędna byłaby krytyczna ocena poprzednich programów i ich skuteczności (z uwzględnieniem nakładów i efektów, jakie przyniosły). Położenie Krakowa (topografia i warunki meteorologiczne) oraz zabudowa miasta ograniczają skuteczność podejmowanych działań. Istotny jest obecnie wzrost świadomości społecznej zagrożeń zdrowia powodowanych zanieczyszczeniem powietrza w Polsce.
Efektywne działania, mające na celu poprawę jakości powietrza, powinny jako punkt wyjścia przyjąć rzetelne i szczegółowe rozpoznanie istotnych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza. Trzeba wziąć pod uwagę, że znaczenie tych źródeł jest zróżnicowane regionalnie. Wyniki badań cząstek stałych pobranych z powietrza w Krakowie w różnych porach roku oraz materiału emitowanego z różnych źródeł wskazują na zróżnicowane pochodzenie zanieczyszczeń powietrza – ze źródeł naturalnych (wywiewanie materiału glebowego, materiału z dezintegracji roślin i in.) i antropogenicznych (przemysłowe, emisje z silników samochodowych, emisje związane ze spalaniem paliw w domowych instalacjach grzewczych). W powietrzu występują także cząstki aerozoli wtórnych, których rola jest silnie związana z warunkami meteorologicznymi. Znaczenie poszczególnych źródeł jest zróżnicowane sezonowo.
Poprawa jakości powietrza wymaga kompleksowych działań, mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze wszystkich istotnych źródeł. Podejmowane wybiórcze działania nie mogą przynieść poprawy sytuacji. Skuteczne działania wymagają wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych, determinacji w ich wdrażaniu, weryfikacji istniejących instrumentów zarządzania środowiskiem, podejmowania przedsięwzięć organizacyjnych oraz edukacji z zakresu nauk o środowisku. Przykładem takich działań mogłoby być wycofanie ze sprzedaży węgla niskiej jakości, szczególnie dla odbiorców indywidualnych, pieców niespełniających określonych wymagań. Istotne jest sukcesywne wycofywanie z użytkowania pieców pozaklasowych oraz samochodów o wysokiej emisji cząstek stałych, szczególnie tych, które dopuszczone są do ruchu z naruszeniem przepisów. Ważnym działaniem jest ograniczenie emisji z jednostek przemysłowych i usługowych, szczególnie tych, których emisja nie podlega obecnie kontroli i inwentaryzacji. W obszarach miejskich istotnym jest też ograniczenie emisji z placów budowy lub rozbiórki obiektów, wywiewania z ulic itp.
Aby zwiększyć szanse w walce ze smogiem, konieczne jest także wprowadzanie m.in. energooszczędnych technologii, technologii zwiększających produkcję energii ze źródeł odnawialnych, wykorzystanie ciepła odpadowego.

prof. dr hab. Marek Michalik, Uniwersytet Jagielloński

Absolwent Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Pracę doktorską i habilitacyjną bronił na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego zainteresowania naukowe związane są z: mineralogią, petrologią i geochemią - diagenezą skał, przemianami niskotemperaturowych skał, wykorzystaniem surowców odpadowych, wpływem odpadów na środowisko, zanieczyszczeniem atmosfery.