Pomiary jakości powietrza prowadzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Jakość powietrza w Polsce i Europie

Skąd wiemy o tym, jakim powietrzem oddychamy? W jaki sposób dokonuje się pomiarów zanieczyszczeń powietrza? Dlaczego tak ważne są nadzór nad wykonywanymi pomiarami i prawidłowa lokalizacja punktów pomiarowych? Jak wyniki badań z Państwowego Monitoringu Środowiska przedstawiają się na tle badań wykonywanych w Unii Europejskiej? W dzisiejszych czasach mamy coraz doskonalsze metody pomiarowe. Sieć pomiarowa jest nieustannie rozwijana, a wyniki z niej trafiają bezpośredni na portale internetowe czy też do aplikacji urządzeń mobilnych. Możemy podglądać w trybie online wyniki pomiarów uzyskiwane we wszystkich krajach europejskich. Taki system pozwala na podejmowanie szybkich i skutecznych działań dotyczących ochrony powietrza atmosferycznego.

Tomasz Frączkowski, Krajowe Laboratorium Referencyjne i Wzorcujące, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
Naczelnik Krajowego Laboratorium Referencyjnego i Wzorcującego w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Od 18 lat zajmuje się systemami pomiarowymi jakości powietrza. Reprezentuje Polskę w europejskiej sieci Krajowych Laboratoriów Referencyjnych ds. powietrza  - AQUILA. Prowadzi szkolenia z zakresu pomiarów i zarządzania systemami jakości w sieciach pomiarowych.

Weronika Piestrzyńska, Health & Environment Alliance (HEAL)
Koordynatorka programu „Czyste Powietrze” organizacji HEAL Polska, analizującej wpływ środowiska na zdrowie obywateli Unii Europejskiej. Od lat związana ze środowiskiem polskich i międzynarodowych NGO. Jest autorką licznych artykułów dotyczących wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie oraz współautorką publikacji HEAL, takich jak: „Spalanie węgla w domowych piecach. Zagrożenia zdrowotne”, „Zanieczyszczenia powietrza” czy „Subwencje dla energetyki węglowej a koszty zdrowotne”.

Dyrektor mgr inż. Piotr Kempf, Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie
Absolwent Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Przez wiele lat związany z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Od 1 lipca 2015 r.  Dyrektor Zarządu Zieleni Miejskiej w Krakowie. Od początku swojej pracy w urzędzie wielką wagę przykłada do współpracy z mieszkańcami. Słucha ich potrzeb i oczekiwań, ale również stara się, poprzez szereg działań angażujących mieszkańców, włączać ich w działania dotyczące terenów zielonych. Otwarty na innowacje. W ramach nowej jednostki stworzył m.in. Zespół Konserwacji Zieleni wyposażony w nowoczesny sprzęt, który odpowiada za pielęgnację dwóch najstarszych parków Krakowa. Wprowadził nowy system umów z wykonawcami odpowiedzialnymi za utrzymanie terenów zielonych – „Utrzymaj standard”. Zaskakuje wciąż nowymi pomysłami, energią i pozytywnym stosunkiem do świata.

dr inż. Katarzyna Styszko, Akademia Górniczo-Hutnicza
Pracownik Wydziału Energetyki i Paliw, Katedra Chemii Węgla i Nauk o Środowisku Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie.
Jej działalność naukowo-badawcza związana jest m.in. z procesami zachodzącymi z udziałem zanieczyszczeń organicznych, ich emisją, występowaniem i losem środowiskowym. Zajmuje się również procesami usuwania ksenobiotyków z wykorzystaniem sorpcji; aspektem występowania nowo identyfikowanych zanieczyszczeń w aerozolach atmosferycznych; składem chemicznym aerozoli oraz ich wpływem na środowisko i zdrowie człowieka, jak również analizą właściwości utleniających aerozoli.

 Jakie mamy szanse w walce ze smogiem?

Prowadzone przez różne instytucje od kilkudziesięciu lat badania zanieczyszczeń powietrza w Krakowie wskazują, że mimo następujących w tym okresie zmian ich koncentracji i składu, problem wciąż jest bardzo poważny. Przyjmowane od ponad półwiecza programy poprawy jakości powietrza w Krakowie nie przynoszą oczekiwanej poprawy sytuacji. Do zwiększenia szansy powodzenia kolejnych programów niezbędna byłaby krytyczna ocena poprzednich programów i ich skuteczności (z uwzględnieniem nakładów i efektów, jakie przyniosły). Położenie Krakowa (topografia i warunki meteorologiczne) oraz zabudowa miasta ograniczają skuteczność podejmowanych działań. Istotny jest obecnie wzrost świadomości społecznej zagrożeń zdrowia powodowanych zanieczyszczeniem powietrza w Polsce.
Efektywne działania, mające na celu poprawę jakości powietrza, powinny jako punkt wyjścia przyjąć rzetelne i szczegółowe rozpoznanie istotnych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza. Trzeba wziąć pod uwagę, że znaczenie tych źródeł jest zróżnicowane regionalnie. Wyniki badań cząstek stałych pobranych z powietrza w Krakowie w różnych porach roku oraz materiału emitowanego z różnych źródeł wskazują na zróżnicowane pochodzenie zanieczyszczeń powietrza – ze źródeł naturalnych (wywiewanie materiału glebowego, materiału z dezintegracji roślin i in.) i antropogenicznych (przemysłowe, emisje z silników samochodowych, emisje związane ze spalaniem paliw w domowych instalacjach grzewczych). W powietrzu występują także cząstki aerozoli wtórnych, których rola jest silnie związana z warunkami meteorologicznymi. Znaczenie poszczególnych źródeł jest zróżnicowane sezonowo.
Poprawa jakości powietrza wymaga kompleksowych działań, mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze wszystkich istotnych źródeł. Podejmowane wybiórcze działania nie mogą przynieść poprawy sytuacji. Skuteczne działania wymagają wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych, determinacji w ich wdrażaniu, weryfikacji istniejących instrumentów zarządzania środowiskiem, podejmowania przedsięwzięć organizacyjnych oraz edukacji z zakresu nauk o środowisku. Przykładem takich działań mogłoby być wycofanie ze sprzedaży węgla niskiej jakości, szczególnie dla odbiorców indywidualnych, pieców niespełniających określonych wymagań. Istotne jest sukcesywne wycofywanie z użytkowania pieców pozaklasowych oraz samochodów o wysokiej emisji cząstek stałych, szczególnie tych, które dopuszczone są do ruchu z naruszeniem przepisów. Ważnym działaniem jest ograniczenie emisji z jednostek przemysłowych i usługowych, szczególnie tych, których emisja nie podlega obecnie kontroli i inwentaryzacji. W obszarach miejskich istotnym jest też ograniczenie emisji z placów budowy lub rozbiórki obiektów, wywiewania z ulic itp.
Aby zwiększyć szanse w walce ze smogiem, konieczne jest także wprowadzanie m.in. energooszczędnych technologii, technologii zwiększających produkcję energii ze źródeł odnawialnych, wykorzystanie ciepła odpadowego.

dr hab. inż. Wanda Wilczyńska-Michalik, prof. UP, Uniwersytet Pedagogiczny

Absolwentka Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.  Pracę doktorską i habilitacyjną broniła na AGH. Jej zainteresowania naukowe związane są z: mineralogią i geochemią - procesami wietrzenia skał w zanieczyszczonej atmosferze, aerozolami atmosferycznymi, pyłami emitowanymi  z różnych źródeł, popiołami ze spalania paliw stałych, składnikami antropogenicznymi w glebach oraz strategią rozwoju zrównoważonego.

prof. dr hab. Włodzimierz Urbaniak, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

 Wpływ zanieczyszczenia powietrza na nasze zdrowie

Jak wynika z ubiegłorocznego raportu Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), zanieczyszczenie powietrza jest przyczyną 7 mln przedwczesnych zgonów rocznie w skali roku. Rok wcześniej WHO podała, na podstawie przeprowadzonych badań, że wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie porównywalny jest z wpływem palenia tytoniu. Tymczasem 60% Polaków nie ma wiedzy na temat wpływu powietrza na zdrowie. Lekarze powinni zdawać sobie sprawę z tego, jakie skutki zdrowotne niesie za sobą zanieczyszczenie i udzielać pacjentom podstawowych informacji na temat tego, jak unikać skutków tego zjawiska.
Prelegentka opowie m.in. o przyczynach i źródłach zanieczyszczeń, ich zdrowotnych konsekwencjach oraz o możliwościach zmniejszenia ekspozycji na zanieczyszczenie powietrza i roli edukacji.

prof. UJ.  dr hab. med. Ewa Konduracka, Klinika Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum; Szpital im. Jana Pawła II, Kraków

Tomasz Sumera, Naczelna Organizacja Techniczna FSNT Rada w Tarnowie
Elektronik, doradca ds. innowacji w tarnowskim biurze TJO-NOT, audytor energetyczny Krajowej Agencji Poszanowania Energii w Warszawie (dyplom nr 0196).
Posiada duże doświadczenie w zakresie audytów energetycznych (ponad 80 audytów energetycznych przedsiębiorstw; kilkadziesiąt audytów energetycznych budynków; plany ograniczenia niskiej emisji i projekty założeń do planu zaopatrzenia w energię dla samorządów).
Jest ekspert w takich programach, jak:
1. Foresight Polska 2020 – panel: „Kluczowe problemy ekologiczne”;
2. Poszanowanie Energii bez Granic – współpraca polsko-ukraińska oparta na standardach skandynawskich;
3. Rozwój energetyczny gmin w zgodzie z naturą.
Posiada również doświadczenie jako wykładowca kilkudziesięciu szkoleń nt. audytów energetycznych, efektywności i OZE.
Doświadczenie zawodowe w kolejnych funkcjach:
- asystent w Instytucie Elektroniki AGH, Zakład Fizyki i Technologii Elektronowej;
- prezes zarządu Sumtech S.A. – firmy zajmującej się projektowaniem i wykonywaniem sieci i instalacji elektrycznych, wentylacji i klimatyzacji oraz instalacji pomp ciepła i kolektorów słonecznych;
- dyrektor ds. marketingu Eco-Schubert w Krakowie – firmy zajmującej się projektowaniem i wykonywaniem instalacji OZE oraz produkcją kolektorów słonecznych;
- dyrektor biura w tarnowskiej jednostce Naczelnej Organizacji Technicznej;
- obecnie właściciel firmy Eco-Doradztwo i członek stowarzyszeń SNT-NOT.

prof. zw. dr hab. inż. Jerzy Zwoździak, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Absolwent Wydziału Inżynierii Sanitarnej Politechniki Wrocławskiej (1971–1976). Studia doktorancie odbywał w Instytucie Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej (1976–1978). W roku 1979 uzyskał tytuł doktora nauk technicznych (Politechnika Wrocławska), w 1986 r. doktora habilitowanego (Politechnika Wrocławska), a w 1996 r. – profesora.
Posiada bogate doświadczenie zawodowe w zakresie analizy i komercjalizacji rozwiązań innowacyjnych, transferu technologii oraz inwestycji w spółki sektora MŚP (w tym również wyjścia z inwestycji). Od 1978 r. sprawował różne funkcje na Politechnice Wrocławskiej, przechodząc kolejne szczeble kariery naukowej. Przez lata współpracował też z wieloma uczelniami zagranicznymi, zarówno europejskimi, jak i pozaeuropejskimi. W latach 2013–2015 był wiceprezesem Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie.
Od roku 2013 jest związany z Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Warszawa, gdzie pełni funkcję szefa Narodowego Centrum Badań Jakości Powietrza. Zajmuje się m.in. organizacją badań naukowych, współpracą z przemysłem i z zagranicą, prowadząc działalność na rzecz rozwoju kraju.
Posiada umiejętności w zakresie: modelowania procesów przemian w środowisku; modelowania procesów dynamicznych i statycznych; oceny oddziaływania zanieczyszczeń na środowisko przyrodnicze; ekomediacji (zarejestrowany w sądach jako ekomediator); prognozowania stanów.
Zajmuje się również: oceną oddziaływania na środowisko w oparciu o Dyrektywy Unii Europejskiej; opracowywaniem najlepszych dostępnych technik dla zakładów pilotażowych, wdrażających dyrektywę UE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń; energetyką i strategiami obniżania emisji zanieczyszczeń do atmosfery; odnawialnymi źródłami energii; metodami i technologiami dezodoryzacji w przemyśle i rolnictwie; opracowywaniem sposobów kompleksowej utylizacji odpadów przemysłowych; wdrażaniem skutecznych metod rekultywacji terenów ekologicznie zagrożonych; zarządzaniem i ekonomiką w ochronie środowiska oraz ekologistyką.
Jest autorem lub współautorem 411 publikacji krajowych i zagranicznych, pięciu książek, monografii, pięciu patentów. Pod jego promotorstwem obronionych zostało 20 prac doktorskich.
Bierze udział w realizacji Projektu Grow Green/Horizon 2020 - Demonstrating innovative nature-based solutions in cities (kierownik projektu i wykonawca/2017-2020).
Udział w projektach: dorobek naukowy obejmuje ponad 400 prac opublikowanych w czasopismach krajowych i zagranicznych lub materiałach konferencyjnych oraz ponad 195 prac niepublikowanych, głównie raportów z badań wykonywanych w ramach projektów KBN, Wspólnoty Europejskiej, międzynarodowych bilateralnych oraz na zlecenie Instytutu Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu, Ministerstwa Ochrony Środowiska, i Zasobów Naturalnych i innych podmiotów gospodarczych.

dr Stanisław Kirsek, Politechnika Krakowska